Font, czcionka czy krój pisma?

Font, czcionka czy krój pisma? | Studio Reklamy Mofo

Traktowanie słów “font”, “czcionka” i “krój pisma” jako synonimów jest błędem, który zakorzenił się w języku polskim wraz z tłumaczeniem pierwszego systemu Windows.

Podczas prac nad jakimkolwiek materiałem reklamowym – nieważne czy drukowanym, czy cyfrowym – często chcemy zmienić wygląd jakiegoś fragmentu tekstu. Do opisu tej czynności używamy zazwyczaj potocznego sformułowania “zmienić czcionkę”. Po usłyszeniu takiego polecenia, wszyscy graficy w agencjach reklamowych jak jeden mąż się oburzają i poprawiają klienta mówiąc, że mogą “zmienić font, a nie czcionkę”. Taka odpowiedź z kolei wyzwala wśród polonistów i purystów językowych poczucie zwątpienia w ludzkość, ponieważ poprawnym zdaniem powinno być “zmienić krój pisma”. Zacznijmy jednak od samego początku i przyjrzyjmy się bliżej, czym w ogóle jest pismo.

Co to jest pismo?

Pismo (ang. script) to zbiór umownych znaków, za pomocą których ludzie są w stanie w widzialny sposób przedstawić swoje myśli i mowę. Najstarszą formą pisma jest pismo obrazkowe (piktograficzne), w którym każdy symbol oznacza jeden przedmiot, np. koło jest graficzną wizualizacją słońca. Z czasem pismo piktoraficzne wyewoluowało w pismo ideograficzne, w którym symbole zaczęły opisywać również pojęcia abstrakcyjne, idee lub funkcje przedmiotów oraz mogły zmieniać znaczenie w zależności od kontekstu, np. koło mogło oznaczać zarówno słońce, jak i boga słońca, dzień, światło lub ciepło.

Kolejnym etapem w rozwoju pisma było powstanie pisma analitycznego. W piśmie tym graficznym nośnikiem myśli nadal były ideogramy, jednak ich znaczenie zmieniało się w zależności od kombinacji, w jakich zostały użyte. Przykładem pisma analitycznego jest pismo chińskie. Współcześnie znane i stosowane pisma są pismami fonetycznymi, w których poszczególne symbole są odzwierciedleniem wymawianych sylab (pisma sylabiczne) lub głosek (pisma alfabetyczne).

Poszczególne znaki pisma nie mają określonego kształtu, a jedynie ogólnie określoną strukturę. Dla przykładu: literę “A” można zapisać na tysiące różnych sposobów – małą lub wielką literą, cienkopisem lub mazakiem, nagryzmolić lub wykaligrafować – jednak nadal będzie to ta sama litera, oznaczająca jeden konkretny dźwięk.

Co to jest krój pisma?

Jeśli poszczególnym znakom pisma nadamy ściśle określony wygląd (kształt, grubość linii), ustalimy odstępy między nimi i dołożymy znaki dodatkowe (kropki, przecinki itp.) utworzymy w ten sposób krój pisma (ang. typeface). Krój pisma to komplet pojedynczych znaków pisma w jednolitym stylu graficznym. Wyobraź sobie obraz, wykonany przez utalentowanego grafika, na którym są wszystkie litery alfabetu i znaki interpunkcyjne, narysowane indywidualnym charakterem pisma autora – to jest właśnie krój pisma, któremu można również nadać unikalną nazwę, np. Arial, Times New Roman.

Jeśli ten sam grafik chciałby użyć dokładnie tego samego kroju w swojej innej pracy, zaprojektowane przez siebie znaki musi przenieść na jakiś nośnik: czcionkę lub font.

Font czy czcionka?

Czcionka (ang. type) to metalowy prostopadłościan, na którego jednym boku znajduje się wypukły obraz znaku w określonym kroju, za pomocą którego można odbić ten znak na papierze. Czcionka jest więc fizycznym przedmiotem, służącym dawniej do druku tekstu. W klasycznym druku wypukłym pojedyncze czcionki ręcznie układano w słowa i całe zdania, a te w bloki tekstu zwane łamami.

Zestaw czcionek z wszystkimi znakami danego kroju pisma nazywa się kompletem czcionek. Zbiór kompletów czcionek we wszystkich rozmiarach danego kroju nazywa się garniturem pisma.

Wraz z rozwojem technologii druku i graficznych programów komputerowych, klasyczne zecerstwo zostało zastąpione przez elektroniczny skład i łamanie publikacji, czyli DTP. Aby można było wykorzystać dany krój pisma w programie komputerowym, krój ten powinien zostać uprzednio zdigitalizowany. Efektem digitalizacji kroju pisma jest font, czyli plik komputerowy, w którym kształty wszystkich znaków jednego kroju są zakodowane w postaci cyfrowej (1).

Zagłębiając się bardziej w te językowo-technologiczne zawiłości dochodzimy do wniosku, że font i czcionka nie tylko nie są synonimami. To nie są nawet odpowiedniki w cyfrowym i rzeczywistym świecie! Skoro font jest zbiorem danych o wszystkich znakach danego kroju pisma, to jego równoważnikiem w klasycznym druku będzie komplet czcionek lub garnitur pisma.

Na koniec jeszcze słowo o źródłach tego lingwistycznego nieporozumienia. Autorem błędnego tłumaczenia angielskiego słowa font na polską czcionkę był prawdopodobnie tłumacz, którego zadaniem było spolszczenie pierwszego na polskim rynku systemu operacyjnego Windows. Z racji ogromnej popularności tego oprogramowania na rodzimym rynku, tłumaczenie to na stałe zakorzeniło się w naszym języku. Do tego stopnia, że nie jest już traktowane jako błąd, a jako metonimia (2).

Źródła

  1. https://typografia.info/czy-fontami-mozna-strzelac-z-procy
  2. https://pl.wikipedia.org/wiki/Czcionka